بررسی عوامل موثر بر ارتقا بهرهوری آب محصولات زراعی در استان همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

2 استادیار پژوهش بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

3 دانشیار پژوهشی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

چکیده

با توجه به بحران آب در کشور و بیش­ترین مصرف آب در بخش کشاورزی، لزوم استفاده بهینه از منابع آب در این بخش ضروری به­نظر می رسد. بنابراین انجام پژوهش­های اقتصادی در زمینه تحلیل و تعیین بهره­وری عوامل تولید و تخصیص بهینه آن­ها در زیر بخش­های مختلف کشاورزی لازم است. هدف از این تحقیق، تعیین و ارزیابی میزان بهره­وری آب برای هر یک از محصولات عمده زراعی و ارایه راهکارهایی برای ارتقا وضعیت فعلی آن است. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق به صورت داده­های مقطعی از کشاورزان منطقه و با روش نمونه­گیری تصادفی به­وسیله تکمیل پرسش­نامه و مصاحبه با کشاورزان جمع­آوری شد. متناسب با هدف تحقیق از شاخص بهره­وری فیزیکی آب، CPD استفاده شد. به منظور شناسایی و استخراج ابعاد بهره­وری آب از روش تحلیـل عـاملی اکتشـافی و تاییدی استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد، که هفت عامل شامل فنی و مدیریتی، زراعی، فیزیکی، نهادی، بازار، فردی و اجتماعی به­عنوان ابعاد مهم بهره­وری آب، در قالب 45 موضوع قابل بیان است. این عوامل 97/78 درصد از واریانس کل بهره­وری آب را در مزارع کشاورزی استان همدان تبیین می­کند. از میان این عوامل مولفه فنی، مدیریتی و زراعی مهم­ترین عامل شناخته شد. به نحوی که عامل اول و دوم به­ترتیب 67/16 و 92/15 درصد از کل واریانس بهره­وری آب را به خود اختصاص داد. ایجاد رابطـه­ی رگرسـیونی بین عوامل تاثیرگذار و میزان بهره­وری نشان داد، یک واحد تغییر در انحراف معیار عوامل مدیریتی، فنی و زراعی باعـث مـی­شـود انحـراف معیـار میزان بهره­وری آب به­ترتیـب بـه انـدازه­ی 435/0 و 342/0 تغییر پیدا کند. که حاکی از بیش­ترین تاثیر این دو عامل بر میزان افزایش بهره­وری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Affecting Factors on Water Productivity Improvement of Crop Products in Hamadan Province.

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohsen Seyedan 1
  • Ali Ghadami Firouzabadi 2
  • Hosein Dehghanisanij 3
1 Assistant Professor of Economic, Social and Extension Research Department, Hamedan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Hamedan, Iran
2 Assistant Prof, Department of Agricultural Engineering Research, Hamedan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization,Hamedan, Iran.
3 Associate Professor, Agricultural Engineering Research Institute. Agricultural Research, Education and Extension Organization, Karaj, Iran
چکیده [English]

Considering the water crisis in the country and the maximum used of water in agricultural sector, the need for optimal use of water resources in this sector seems to be necessary. Therefore, Carrying out Economic Research in the field of analysis and determination of productivity of Production Factors and their optimal allocation in different parts of agriculture are essential. The purpose of this research is to determine and evaluate the water productivity for each major crop production and providing solutions to improve its current status. The required information in this research was collected by filling in a questionnaire and interviewing farmers with cross-sectional data from farmers in the region. According to the research goal, the CPD was used for the productivity index. Exploratory Factor and Confirmatory Factor analysis was used to identify and extract the water productivity dimensions. The results of this study showed that seven factors including technical and managerial, agronomic, physical, institutional, market, individual and social as important dimensions of water productivity, can be expressed in 45 issues. These factors explain 78.97% of the total variance of water productivity in agricultural fields of Hamadan province. Among these factors, the technical, managerial and agronomic components were recognized as the most important factor. As the first and second factors about 16.67% and 15.92% of the total water productivity variance are assigned, respectively. Creating a regression relationship between effective factors and productivity level showed that a unit of variation in the standard deviation of managerial, technical and agronomic factors would lead to a standard deviation of water productivity about 0.435 and 0.342 respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Factor Analysis
  • Management
  • Regression
  • Technical
  • Water Productivity
امامی میبدی،ع. 1384. اصول اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری. موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی. تهران.
خلیلی،ا.1390. درس­نامه روش­های کمی برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران، ایران.
خرمیان،م.، دزفول، ا.، عصاره،ع. 1391. بررسی تاثیر آبیاری بارانی قرقره­ای بر عملکرد علوفه و کارایی مصرف آب یونجه در خوزستان. فصل­نامه علمی پژوهشی فیزیولوژی گیاهان زراعی. 4. 15: 97-87.
زبردست،ا. 1386. درس­نامه روش­های برنامه­ریزی شهری، دانشکده شهرسازی. پردیس هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
زراعی،ز.، ایروانی،ه.، شعبان علی فمی،ح و مختاری حصاری،آ. 1386.تحلیل ساز و کارهای بهبود مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آب­رسانی بخش جرقویه هرستان اصفهان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. 3. 2: 45-66.
زمانی،ا.، مرتضوی،س و بلالی،ح. 1393. بررسی بهره­وری اقتصادی آب در محصولات مختلف زراعی در دشت بهار. نشریه پژوهش آب در کشاورزی. 28. 1: 51-61.
شرکت آب منطقه­ی همدان. 1395. گزارش خلاصه وضعیت منابع آب زیرزمینی و سطحی.
سلامی،ح. 1376. مفاهیم و اندازه­گیری بهره­وری در کشاورزی. فصل­نامه اقتصاد کشاورزی و توسعه. 5 .1:31-7.
صدرالسادات،س.ج و مینایی،ا. 1380. راهنمای آسان تحلیل عامل. تالیف پل کلاین. انتشارات سمت.
عزیزی،ج.1380. پایداری آب کشاورزی. نشریه اقتصاد کشاورزی و توسعه. 9. 36: 113-136.
عمانی.ا. 1389.بررسی عوامل موثر بر مدیریت پایدار منابع آب زراعی در بخش شمالی حوزه آبخیز مدرس. استان خوزستان. پژوهش­های آبخیزداری (پژوهش و سازندگی). 23. 3: 27-34.
غلامی،ز.، نوری،ح و ابراهیمیان،ح. 1395. بررسی بهره­وری آب آبیاری در سیستم­های آبیاری بارانی و سطحی (مطالعه موردی: دشت قزوین(. مجله علوم و مهندسی آبیاری. 39 .3: 135-146.
قدمی فیروزآبادی،ع.، میرزایی،م،ر و سیدان،س.م. 1391. اثر آبیاری قطره­ای، جویچه­ای و کود شیمیایی در تولید بذر چغندرقند. مجله پژوهش آب در کشاورزی. 26 . 1 :28-13 .
قدمی فیروزآبادی،ع.، چایچی،م و سیدان،س.م. 1396. اثر سامانه­های آبیاری بر عملکرد و بهره­وری آب سه ژنوتیپ گندم و ارزیابی اقتصادی آن­ها در همدان. نشریه پژوهش آب در کشاورزی.31 . 2: 139-148.
Ali,M.H and Talukder,M.S.U. 2008. Increasing water productivity in crop production –A synthesis. Agricultural Water Management. 95: 1201 – 1213.
Awari,H.W and Hiwase,S.S. 1994. Effect of irrigation systems on growth and yield of potato. Annalys of plant physiology. 8.2: 185-187.
Gefen,D., Strub,D And Boudrean,M. 2000. Structural equation modeling and regression: guidelines for research practice; communication of ais. 7:, 1-78.
Hooman,H. A. 2005. Structural equation modeling with lisrel application. Samt publication. Tehran.
Kijne,J.W., Toung,T.P., Bennett,J., Bouman,B and Oweis,T. 2002. Ensuring food security via improvement in crop water productivity. Sri Lanka; IWMI/CGIAR; May 2002. 42 p. Ilus, tab. (CGIAR background paper. 1: 1-42.
Playan,E and Mateos.L. 2006. Modernization and optimization of irrigation systems to increase water produvtivity. Journal of Agricultural Water Management. 80:100-116.
Vazifedoust,M., Van Dam,J.C., Feddes,R.A., Feizi,M. 2008. Increasing water productivity of irrigated crops under limited water supply water supply at field scale. Agricultural Water Management. 95. 89-102.
Zwart,S.J and Bastiaanssen,W.G.M. 2004. Review of measured crop water productivity values for irrigated wheat, rice, cotton, and maize. Journal of Agricultural Water Management. 69:115-113