بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر تقاضای آبیاری محصولات زراعی (مطالعه موردی: دشت مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تربت حیدریه، ایران

2 استاد گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آب به عنوان منبع حیاتی یکی از عوامل مهم رشد و توسعه در جوامع بشری است. دشت مشهد یکی از دشت‌های بحرانی ایران است که خشکسالی سال‌های گذشته سبب افت سطح آب‌خوان‌ها شده است. این مطالعه برآن است تا به بررسی عوامل مؤثر بر تقاضای آب مصرفی در دشت مشهد بپردازد. آمار و اطلاعات لازم برای این مهم از وزارت جهاد کشاورزی و اداره هواشناسی استان خراسان رضوی برای محصولات غالب در الگوی کشت منطقه شامل گندم، جو، گوجه فرنگی، یونجه، خیار و سیب زمینی جمع‌آوری گردید. به منظور تعیین مقدار آب مورد تقاضای محصولات از شاخص نیاز خالص آبی که تابعی از میزان تبخیر، رطوبت، بارندگی و سرعت باد می‌باشد، و از نرم افزار NETWAT به‌دست آمد، استفاده شد. بررسی فاکتورهای اثر گذار بر نیاز خالص آبی این محصولات با استفاده از الگوی پانل شور انجام شد. نیاز خالص برآوردی به‌دست آمده از الگو، به عنوان مقدار تقاضای آب به کار گرفته شد. جهت بررسی عوامل مؤثر بر این شاخص از الگوی پانل فضایی استفاده شد. معنی‌داری متغیر همسایگی (Rho)، نشان می‌دهد که الگوی مورد بررسی فضایی است و استفاده از الگوهای کلاسیک با مشکل همراه است. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که هر چه قیمت آب، هزینه آبیاری، هزینه کود شیمیایی و هزینه اجاره زمین افزایش یابد، میزان تقاضای مصرفی برای آب آبیاری کمتر شده و از مصرف بی-رویه آب جلوگیری می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Economic Factors Affecting the Demand for Irrigation of Crops (Case Study: Mashhad Plain)

نویسندگان [English]

  • seyede tina mortazavinia 1
  • alireza karbasi 2
1 Masters of Agriculture Economic, University of Torbat Heydariye, Iran
2 Professor of Agricultural Economic, Ferdowsi University of Mashhad.
چکیده [English]

Water as a vital resource is one of the most important factors for growth and development in human societies. Mashhad plain is one of the critical plains of Iran that the drought of the past years has caused the level of aquifers to drop. This study aims to investigate the factors affecting water demand in the Mashhad plain. Necessary statistics and information for this purpose were collected by the Ministry of Jihad for Agriculture and the Meteorological Department of Khorasan Razavi Province for the dominant crops in the region's cultivation pattern, including wheat, barley, tomatoes, alfalfa, cucumbers and potatoes. In order to determine the amount of water required by the products, the net water demand index, which is a function of evaporation, humidity, rainfall and wind speed, and NETWAT software were used. The factors affecting the net water requirement of these products were investigated using the Sur panel pattern. The net estimated need for the model was used as the amount of water demand. The spatial panel pattern was used to investigate the factors affecting this index. The meaningful of the Neighborhood Variable (Rho) indicates that the pattern under study is spatial and that the use of classical patterns is difficult. The results of the data analysis show that as the price of water, the cost of irrigation, the cost of chemical fertilizers and the cost of renting land increase, the amount of demand for irrigation water decreases and the excessive consumption of water is prevented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial panel pattern
  • Sur panel pattern
  • Water demand
  • Mashhad plain
اسعدی، م.ع.، خلیلیان، ص. و موسوی، س.ح. 1398. تعیین ارزش اقتصادی آب در مزارع گندم و کلزا (مطالعه نمونه­ای: شبکه آبیاری دشت قزوین). مجله مهندسی منابع آب. (40): 137-148.
پیش­بهار، الف.، دارپرنیان، س. و قهرمان­زاده، م. 1394. بررسی آثار تغییرات اقلیمی بر عملکرد ذرت دانه­ای در ایران: کاربرد رهیافت اقتصاد­سنجی فضایی با داده­های پانلی. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 7. (2): 83-106.
تهامی­پور­زرندی، م. و یزدانی، س. 1395. نقش ابزارهای اقتصادی در مدیریت یکپارچه منابع آب: مطالعه موردی نظام قیمت­گذاری آب آبیاری در حوضه­های آبریز غرب ایران. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. (3): 545-556.
جبل­عاملی، ف. و بی­ریا، س. 1385. برآورد تابع تقاضای کشورهای وارد­کننده زعفران ایران با روش پانل 1380-1370. پژوهشنامه بازرگانی. (39): 109 - 134.
خواجه روشنائی، ن.، دانشور کاخکی، م. و محتشمی برزادران، غ. 1389. تعیین ارزش اقتصادی آب در روش تابع تولید، با به‌کارگیری مدل­های کلاسیک و آنتروپی (مطالعه موردی: محصول گندم در شهرستان مشهد). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی). 24 (1): 113-119.
دهقان­پور، ح. و شیخ­زین­الدین، آ. 1392. تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی در دشت یزد – اردکان استان یزد. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه. (82): 45-68.
رحیمی، س. و احمدی، م. 1390. اثرات تغییر اقلیم بر رشد، روابط آبی و عملکرد گیاهان زراعی. همایش ملی تغییر اقلیم و تأثیر آن بر کشاورزی و محیط­زیست. مرداد ماه، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان­غربی.
زمانی، آ.، مرتضوی، س.آ. و بلالی، ح. 1393. بررسی بهره­وری اقتصادی آب در محصولات مختلف زراعی در دشت بهار. مجله پژوهش آب در کشاورزی. (1): 51 -61.
سلیمانی ننادگانی، م.، پارسی­نژاد، م.، عراقی­نژاد، ش. و مساح بوانی، ع. 1390. تأثیر تغییر اقلیم بر نیاز خالص آبیاری و عملکرد گندم دیم (مطالعه موردی: بهشهر). نشریه آب و خاک. 25 (2): 389-397.
شاهپوری، الف.ر.، قربانی، م.، دوراندیش، الف. و کهنسال، م.ر. 1393. جایگاه زعفران ارگانیک در سبد مصرفی آتی خانوارها و عوامل مؤثر بر آن. مجله زراعت و فناوری زعفران. (2): 107-114.
شعبانی، ب.، موسوی بایگی، م. و جباری نوقابی، م. 1395. پیش­بینی تغییرات نیاز­آبی برخی از محصولات کشاورزی دشت مشهد ناشی از تغییرات دمای هوا. مجله علوم و مهندسی آبیاری. 39 (2): 1-13.
شیدائیان، م.، ضیاء­تبار احمدی، م.خ. و فضل اولی، ر. 1393. تأثیر تغییر اقلیم بر نیاز خالص آبیاری و عملکرد محصول برنج (مطالعه موردی: دشت تجن).
نشریه آب و خاک. 28 (6): 1284-1297.
قادر­زاده، ح. و شایان­مهر، س. 1392. نقش بازار آب در تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی. اولین همایش سراسری کشاورزی و منابع­طبیعی پایدار. بهمن ماه، مؤسسه آموزش عالی مهر اروند.
قادرزاده، ح. و جزایری، الف. 1397. تعیین ارزش اقتصادی و تابع تقاضای آب در تولید محصول یونجه در دشت دهگلان. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 10 (3): 23-54.
گزارشات سازمان آب منطقه­ای استان خراسان رضوی، 1395. www.news.abfakhorasan.ir
گزارشات سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی شهرستان مشهد، 1397.  www.koaj.ir
گلزاری، ز.، اشراقی، ف. و کرامت­زاده، ع. 1395. برآورد ارزش اقتصادی آب در تولید محصول گندم در شهرستان گرگان. مجله پژوهش آب در کشاورزی. 30 (4): 457-466.
لشگری­پور، غ.، غفوری، م.، سویزی، ز. و پیوندی، ز. 1384. افت سطح آب زیرزمینی و نشست زمین در دشت مشهد. نهمین همایش انجمن زمین­شناسی ایران. شهریور ماه، دانشگاه تربیت معلم تهران.
مظفری، م.م. 1395. مدیریت تقاضای آب آبیاری در دشت اردلان با تأکید بر سیاست قیمت­گذاری. نشریه حفاظت منابع آب و خاک. (4): 47-68.
موسوی، ح.، رنجبران، ف. و نجفی علمدارلو، ح. 1398. تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی در کشت گلخانه­ای دشت قزوین. مجله علوم و فنون کشت­های گلخانه­ای. (2): 55-68.
نبی­زاده­ذوالپیرانی، م.، امیر­نژاد، ح. و شاه­نظری، ع. 1393. برآورد ارزش اقتصادی آب برای محصول برنج با استفاده از روش تابع تولید. شانزدهمین همایش ملی برنج کشور. بهمن ماه، پژوهشکده ژنتیک و زیست فناوری و کشاورزی طبرستان.
نجفی علمدارلو، ح.، مرتضوی، س. الف. و شمشادی یزدی، ک. 1392. کاربرد اقتصاد­سنجی فضایی در بررسی عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی در کشورهای عضو اکو: رهیافت داده­های تابلویی. فصلنامه پژوهش­های اقتصادی. (3): 49-62.
Anselin, L. 2003. GeoDa 0.9 User’s Guide. Spatial Analysis Laboratory (SAL). Department of   Agricultural and Consumer Economics, University of Illinois, Urbana-Champaign, IL.
El-Gafy I. and El-Ganzori A. 2012. Decision support system for economic value of irrigation water. Journal Appli Water Sci. (2):63-76.
Nabizadeh Zolpirani, M., Amirnejad, H., and Shahnazari, A. 2015. Calculating the economic value of water in paddy farms in the area of Alborz Dam. Journal Novel Applied Sciences. 4(2): 197-201.
Omidi, F. Homaee, M. and Babazadeh, H. 2014. Calculating the irrigation water Price of wheat by crop production fFunction. International Conference on Economics, Accounting, Management and social sciences. December, University of szczecin- Poland.
Paradis E. 2017. Moran’s autocorrelation coefficient in comparative methods.
Tahami Pour Zarandi, M., and Nasiri, P. 2020. Determining the economic value of water for industrial uses: The case study of Iran. International Journal of Water Research. 2 (1): 1-6.
Zellner, A. 1962. An efficient method of estimating seemingly unrelated regressions and tests of aggregation bias. Journal American Statist Associat. (57): 500-509.