ارزیابی مزرعه ای بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب در تولید گندم (مطالعه موردی در شهرستان‌های اهواز و دشت آزادگان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

2 استادیار پژوهش مؤسسة تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

3 استاد موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج

چکیده

محدودیت منابع آب کشور و لزوم اعمال مدیریت بهتر اهمیت تعیین دقیق آب آبیاری محصولات زراعی و باغی را نشان می‌دهد. در مطالعه حاضر، با انجام مطالعات میدانی در مزارع گندم شهرستان‌های اهواز و دشت آزادگان در استان خوزستان، حجم آب آبیاری و بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی گندم ارزیابی شد. بدین منظور حجم آب ورودی به مزرعه در هر نوبت آبیاری با استفاده از فلوم‌های WSC اندازهگیری و با توجه به تعداد نوبت‌های آبیاری، زمان هر نوبت آبیاری و سطح آبیاری شده، حجم آب آبیاری در طول فصل کشت گندم در سطح مزرعه تعیین شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد، میانگین حجم آب آبیاری مزارع انتخابی در شهرستان‌های اهواز و دشت آزادگان به‌ ترتیب 4837 و 5605 مترمکعب در هکتار است. با توجه به عملکرد مزارع، متوسط بهره‌وری فیزیکی آب آبیاری در این دو شهرستان به ترتیب 06/1 و 89/0 کیلوگرم در مترمکعب به‌دست آمد. بهرهوری اقتصادی آب آبیاری برای شهرستان اهواز بصورت خالص 7456 و برای دشت آزادگان این مقدار 5377 ریال به ازای هر مترمکعب آب آبیاری محاسبه شد. نتایج نشان داد، در مزارعی که دارای پمپ شخصی هستند، با توجه به هزینه راهاندازی و بهرهبرداری از پمپ که باعث بیشتر شدن هزینه عملیات آبیاری نسبت به مزارع زیر شبکه شده است، تعداد دفعات آبیاری کمتر و با عمق بیشتر بوده حال آنکه بهرهوری فیزیکی و اقتصادی ناخالص و خالص به ترتیب 7/15، 5/28 و 6/67 درصد افزایش نشان داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Field Evaluation of Physical and Economical Water Productivity of Wheat (case study in Ahwaz and Dasht-e-Azadegan)

نویسندگان [English]

  • Peyman Varjavand 1
  • Javad Baghani 2
  • Fariborz Abbasi 3
1 Agricultural engineering research department, Khuzestan agricultural and natural resources research center, AREEO
2 Research Assistant Professor of Agricultural Engineering Research Institute, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran
3 Agricultural Engineering Research Institute, AERI
چکیده [English]

Limited water resources and the need for better water management indicate the importance of precisely determining the applied water of crops and orchards. In this study, applied irrigation water and physical and economical water productivity of wheat were evaluated in Ahwaz and Dasht-e-Azadegan in Khuzestan province. Discharge of flow was measured in each irrigation event using WSC flumes in the randomly selected farms with blocked-end border irrigation method. Results showed that the average applied water in selected farms in Ahwaz and Dasht-e Azadegan were 4837 and 5605 m3/ha, respectively. According to wheat yield for each studied farm in these two regions, the average of water productivity was 1.06 and 0.89 kg/m3, respectively. Net economic water productivity for Ahwaz and Dasht-e-Azadegan were 4756 and 5377 IRR/m3, respectively. Due to setting up and operating costs of the pump, which increases the cost of irrigation operations in farms equipped with pump stations on river water resources, the number of irrigation rounds and irrigation depth in each irrigation round decreased and increased, respectively, relative to farms irrigation canal water resources. Comparing physical, gross, and net economic water productivity showed 15.7, 28.5, and 67.6 percent increase in pump station farms relative to canal farms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Border irrigation
  • Deliverable water
  • Water allocation shortage
  • Water allocation excess
  • Wheat
ایزدی، ع.ا. و داوری، ک. 1394. ارزیابی شاخص‌های بهره‌وری آب در شرکت‌های تحت نظارت آستان قدس رضوی. نشریه آب و توسعه پایدار. 2(2): 14-9.
حیدری، ن. 1390. تعیین و ارزیابی شاخص کارایی مصرف آب محصولات زراعی تحت مدیریت کشاورزان در کشور. مجله مدیریت آب و آبیاری. 1(2): 57-43.
حیدری، ن. و آبسالان، ش. 1393. محدودیت‌ها و راهکارهای زراعی افزایش کارایی مصرف آب گندم در اراضی دشت آزادگان در استان خوزستان. مجله مدیریت آب در کشاورزی. 1(2): 54-39.
داوری، ک. و سالاریان، م. 1393. میانی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی (بهره‌برداری و نگهداری). انتشارات جهاد دانشگاه مشهد، 350 صفحه.
دهقان، ه.، علیزاده، ا.، انصاری، ح. و حقایقی‌مقدم، س.ا. 1390. بررسی شاخص‌های بهره‌وری آب در مزارع تحت آبیاری گندم (مطالعه موردی: دشت نیشابور). نشریه آبیاری و زهکشی ایران. 2(5): 275-263.
سالنامه آماری استان خوزستان. 1397. جلد اول: سرزمین، آب‌ و هوا. جلد پنجم: کشاورزی، جنگلداری و شیلات. انتشارات سازمان برنامه و بودجه استان خوزستان.
سلامتی، ن.، باغانی، ج. و عباسی، ف. 1397. تعیین بهره‌وری مصرف آب در سامانه‌های آبیاری سطحی و بارانی گندم (مطالعه موردی بهبهان). مجله تحقیقات آب و خاک ایران. 49(4): 830-821.
عباسی، ف.، عباسی، ن. و ناصری، ا. 1398. آثار فنی- اقتصادی انتقال دانش و فناوری بر ارتقای بهره‌وری آب در عرصه‌های تولید. مجله بازتاب تات. 2(3).
عباسی، ف.، فرحناز، س. و عباسی، ن. 1395. ارزیابی وضعیت راندمان آب آبیاری در ایران. مجله تحقیقات مهندسی سازه‌های آبیاری و زهکشی. 17(67): 128-113.
عباسی، ف.، ناصری، ا.، فرحناز، س.، باغانی، ج.، عباسی، ن. و اکبری، م. 1394. ارتقای بهره‌وری مصرف آب. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.
فرح‌زا، م.ن.، نظری، ب.، اکبری، م.ر.، سادات‌نائینی، م. و لیاقت، ع.ا. 1399. ارزیاب بهره‌وری آب فیزیکی و اقتصادی محصولات زراعی در دشت مغان و تحلیل رابطه بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب. نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری ایران. 11(42): 179-166.
فرشی، ع.ا.، سیادت، ح.، دربندی، ص.، انتصاری، م.ر.، خیرابی، ج.، میرلطیفی، م.، سلامت، ع. و سادات‌میرئی، م.ح. 1382. مدیریت آب آبیاری در مزرعه. انتظارات کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 178 صفحه.
فرشی، ع.ا.، شریعتی، م.ر.، جاراللهی، ر.، قائمی، م.ر.، شهابی‌فر، م. و تولائی، م. 1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور (جلد اول: گیاهان زراعی). نشر آزمون کشاورزی.
قاسمی‌نژاد رائینی، م.ر.، معروفی، ص.، زارع‌کهن، م.و ملکی، ع. 1394. بررسی شاخص بهره‌وری آب و مقایسه آن با شرایط فعلی مزارع گندم. مجله علوم و مهندسی آبیاری. 38(1): 77-71.
کمال‌الدین، ح. و دهان‌زاده، ب. 1393. بررسی میزان صرفه‌جویی آب آبیاری در زراعت گندم شهرستان اهواز. فصلنامه علمی تخصصی مهندسی آب. 2(1): 86-75.
ناصری، ا.، عباسی، ف. و اکبری، م. 1396. برآورد آب مصرفی در بخش کشاورزی به روش بیلان آبی. مجله تحقیقات مهندسی سازه‌های آبیاری و زهکشی. 18(68): 32-17.
نی‌ریزی، س. و حلمی‌فخرداود، ر. 1382. مقایسه کارائی مصرف آب در چند نقطه خراسان. یازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی، 25 آبان‌ماه، تهران، ایران. 403-391.
Araya, A., Prasad, P. V. V., Gowda, P.H., Kisekka, I. and Foster, A.J. 2019. Yield and water productivity of winter wheat under various irrigation capacities. JAWRA Journal of the American Water Resources Association. 55(1): 24-37.
Baudoin, W., Nono-Womdim, R., Lutaladio, N., Hodder, A., Castilla, N., Leonardi, C. and Duffy, R. 2013. Good agricultural practices for greenhouse vegetable crops: principles for mediterranean climate areas. Fao. 616 pages.
Karrou, M., Oweis, T., Enein, R. A. E. and Sherif, M. 2012. Yield and water productivity of maize & wheat under deficit and raised bed irrigation practices in Egypt. African Journal of Agricultural Research. 7(11): 1755-1760.
Montazar, A. and Kosari, H. 2007. Water productivity analysis of some irrigated crops in Iran. In: Proceeding of the International Conference of Water Saving in Mediterranean Agriculture and Future Needs, 14-17 Feb, Valenzano, Italy. 109-120.
Mostafazadeh-Fard, B., Mansouri, H., Mousavi, S. F. and Feizi M. 2009. Effects of different levels of irrigation water salinity and leaching on yield and yield components of wheat in an arid region. Journal of Irrigation and Drainage Engineering. 135(1), 32-38.
Qureshi, M. E., Hanjra, M. A. and Ward, J. 2013. Impact of water scarcity in Australia on global food security in an era of climate change. Journal of Food Policy. 38: 136-145.
Rady, M. O., Semida, W. M., Howladar, S.M. and Abd El-Mageed, T. A. 2021. Raised beds modulate physiological responses, yield and water use efficiency of wheat (Triticum aestivum L) under deficit irrigation. Journal of Agricultural Water Management. 245: 106629.
Salama, M. A., Mostafa, A. Z. and Yousef, K. H. 2017. Water use efficiency of wheat crop under two water application methods. Arab Journal of Nuclear Science and Applications. 50(3): 77-84.
Zwart, S. J., and Bastiaansen, W. G. M. 2004. Review of measured crop water productivity values for irrigated wheat, rice, cotton & maize. Journal of Agricultural Water Management. 69(2): 115-133