ردپای اکولوژیک آب و آب مجازی محصولات گندم و برنج در استان خوزستان در راستای مدیریت پایدار منابع آبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه محیط زیست دانشگاه صنعتی خاتم الانبیا بهبهان

2 دانشجوی‌کارشناسی ارشد ارزیابی آمایش سرزمین، گروه محیط زیست، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران

3 دانشیارگروه محیط زیست، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

عدم توازن بین عرضه و تقاضای آب در کشور مدیریت منابع آب را، بخصوص در بخش کشاورزی ، با چالش روبرو ساخته است. در این ارتباط مبادلات بین المللی محصولات کشاورزی و جابجائی آب نهفته در آن‌ها که به آن آب مجازی گفته می‌شود، می تواند یکی از راه کارهای مدیریت آب باشد. در این پژوهش به بررسی ردپای اکولوژی آّب و شاخص آب مجازی در تولید محصولات برنج و گندم در استان خوزستان پرداخته شده است. برای برآورد نیاز خالص آبی محصول (CWR) ، مقدار ضریب گیاهی (Kc) و عمق ریشه محصولات از نرم افزار استاندارد فائو (CROPWAT.8) استفاده شده است. برای دریافت اطلاعات از کشاورزان منطقه از روش‌مصاحبه و پرسشنامه استفاده شد. بدین منظور پس از تعیین نمونه آماری به وسیله فرمول کوکران نمونه برداری به تعداد 152نفر انجام گرفت. برای محاسبه ردپای اکولوژیک آب در منطقه از روش «بالا به پایین» استفاده شد. در این روش ردپای اکولوژیک آب هر منطقه شامل دو مؤلفه ردپای اکولوژیک آب داخلی (WFi) و ردپای اکولوژیک آب خارجی (WFe) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی و مقایسه دو گیاه گندم و برنج در دشت‌های مختلف استان خوزستان نشان دهنده پتانسیل بالای استان در تولید گندم مورد نیاز استان و صادرات مازاد آن به خارج از استان می‌باشد. همچنین تحلیل یافته‌ها نشان داد که کشت گیاه برنج در استان خوزستان بجز در نواحی بسیار محدودی در بخش‌های هفتگل و باغملک، به دلیل مصرف زیاد آب صرفه اقتصادی ندارد. لذا در برنامه‌ریزی‌های توسعه کشاورزی باید از کشت گیاه برنج جلوگیری نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ecological water footprints and virtual water for wheat and rice products in Khuzestan province in order to manage water resources sustainability

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Sabzghabaei 1
  • ali bohlolzadeh 2
  • soolmaz dashti 3
1 Assistant professor .Department of environment,, behbahan khatam alanbia university of technology
2 Graduated Student of Assessment and land use planning, Department of Environment, Behbahan Khatam Alanbia University of Technology, Behbahan, Iran
3 Associate Professor, Department of Environment, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

The imbalance between water supply and demand in the country has challenged water resource management, especially in the agricultural sector. In this regard, international trade in agricultural products and the displacement of water in them, which is called virtual water, can be one of the ways of water management. In this research, the study of water ecology and virtual water indexes in rice and wheat production in Khuzestan province have been investigated. To estimate the net blue product requirement (CWR), the amount of vegetation factor (Kc) and root depth of products are used by the FAO standard software (CROPWAT.8). An interview method and a questionnaire were used to obtain information from farmers in the area. For this purpose, 152 people were sampled by Cochran formula. The "top-down" method was used to calculate the ecological footprint of the region. In this method, the water ecological footprints of each area, including two components of internal water ecological footprint (WFi) and external water ecological footprint (WFe) were investigated.
The results of the study and comparison of wheat and rice plants in different plains of Khuzestan province indicate the high potential of the province in producing wheat needed by the province and its excess export to the province. Also, the results showed that rice cultivation in Khuzestan province, except in very limited areas in Haftgel and Baghmalek parts, is not economical due to the high consumption of water. Therefore, in agricultural development plans, it is necessary to prevent the cultivation of rice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Virtual Water
  • Ecology Footprint
  • High and Low Method
  • Khuzestan Province
ابابایی، ب. و رمضانی اعتدالی، ه. 1394. برآورد اجزاء ردپای آب در تولید محصول گندم در سطح کشور، نشریه آب‌وخاک (علوم و صنایع کشاورزی). 29(6): 1468-1458.
اویسی، ف.، فتاحی اردکانی، ا.  و فهرستی ثانی، م. 1398. بررسی آب مجازی و ردپای اکولوژیک آب در محصول گندم آبی استان اصفهان. نشریه علوم آب‌وخاک)علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی(. 23(1).
خرمی وفا، م.، نوری، م.، مندنی، ف. و ویسی، ه. 1395. بررسی آب مجازی، بهره­وری و ردپای اکولوژیک آب در مزارع گندم آبی و ذرت در منطقه کوزران (شهرستان کرمانشاه). نشریه آب و توسعه پایدار. 3(2): 19-30.
زارع ابیانه، ح.، آرام، م. و اخوان، س. 1394. ارزیابی حجم آب مجازی مبادلاتی محصولات عمده زراعی استان همدان. مجله پژوهش آب ایران. 9(3): 157-161.
سازمان نقشه‌برداری کشور. 1390.
صادقی، س.­ک.، کریمی تکانلو، ز.، متفکر آزاد، م. ع .، اصغر پور قورچی . ح. و اندایش، ی.1394. سنجش رد پای آب بخش‌های اقتصادی در ایران با رهیافت (SAM) ماتریس حسابداری اجتماعی، فصلنامه اقتصاد مقداری. 11(3):  83-111.
عابدی، س. و تهامی پور، م. 1395. اندازه­گیری و تحلیل تراز تجاری آب مجازی در بخش کشاورزی استان زنجان، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. 47(4): 805-814.
عبداللهی، ز.، زهتابیان، غ.، خسروی، ح. و جعفری، م. ۱۳۹۰. مفهوم آب مجازی و نقش آن در مدیریت منابع آب و اقتصاد جهانی، دومین کنفرانس ملی پژوهش­های کاربردی منابع آب ایران، زنجان، شرکت آب منطقه‌ای زنجان.
عربی یزدی، ا.، علیزاده، ا. و محمدیان، ف. 1387. بررسی رد پای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران، نشریه آب‌وخاک (علوم و صنایع کشاورزی). 23(4): 1-15.
علی­قلی­نیا، ت.، رضایی، ح.، بهمنش، ج.، و منتصری، م. 1395. تخمین و ارزیابی ردپای آب آبی و سبز محصولات عمده مورد کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، نشریه پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گرگان. 23(3).
حسین‌پور جعفری نژاد، غ.،علیزاده، ا. و نشاط، ع. 1392. بررسی ردپای اکولوژیک آب و شاخص­های آب مجازی در محصولات پسته و خرما در استان کرمان. فصلنامه علمی‌پژوهشی مهندسی آبیاری و آب. 4(13). 89-80.
نوراللهی، ی.، محمدی، ع.، یوسفی، ح. و ساداتی نژاد، س.ج. 1396. ارزیابی شاخص ردپای آب محصولات زراعی و باغی استان تهران. نشریه پژوهش­های حفاظت آب ‌و خاک. 24(6).
یوسفی، ح.، محمدی، ع.،نوراللهی، ی. و ساداتی، س.ج. 1396. ارزیابی شاخص ردپای آب محصولات زراعی و باغی استان تهران. نشریه پژوهش­های حفاظت آب ‌و خاک. 24(6).
Ababaei, B. and Etedali, H. R. 2017. Water footprint assessment of main cereals in Iran. Agricultural Water Management. 179 :401-411.
Aldaya, M.M and Hoekstra, A.Y. 2010. The water needed for Italians to eat pasta and pizza. Agricultural Systems, 103: 351–360.
Antonelli,.M.,Tamea,S. and Yang, d. 2018. Intra-EU agricultural trade, virtual water flows and policy implications Science of The Total Environment. 588: 439-448
Arjen ,Y., Hoekstra. 2017. Water Footprint Assessment: Evolvement of a New Research  Field, Water Resour Manage , 31:3061–3081.
Aldaya, M. M. and Hoekstra, A.Y. 2010. The water needed for Italians to eat pasta and pizza.Agr. Syst. 103: 351–360.
Chapagain, A.K., Hoekstra, A.Y., Savenije, H.H.G. and Gautam, R. 2006. The water footprint of cotton consumption: An assessment of the impact of worldwide consumption of cotton products on the water resources in the cotton producing countries. Ecological Economics. 60: 186-203.
Chapagain, A.K., Hoekstra, A.Y. and Savenije, H.H.G. 2006. Water saving through international trade of agricultural products . Hydrology and Earth System Sciences. 10: 455–468.
Shtull-Trauring, E. and Bernstein, N.2018. Virtual water flows and water-footprint of agricultural crop production, import and export: A case study for Israel, Science of The Total Environment. 622–623: 1438-1447  
Hoekstra , A.Y. 2003. Virtual water: An introduction.In: Virtual Water Trade. Proceedings of the International Expert Meeting on Virtual Water Trade. Value of Water, Research Report Series. 12: 13- 23.
Hoekstra, A.Y. and Hung, P.Q. 2010. Virtual water trade: a quantification of virtual water flows between nations in relation to international crop trade. Value of Water Research Report Series No. 11, UNESCO-IHE Institute for Water Education, Delft, The Netherlands, pp. 25-47.
Hoekstra, A. Y., Chapagain, A. K., Aldaya, M. M. and Mekonnen, M. M. 2009. Water footprint manual. State of the Art. 1-131.
Van Oel, P. R., Mekonnen, M. and Hoekstra, A. Y. 2008. The external water footprint of the Netherlands: Quantification and impact assessment
Vicente de Paulo, R., de Oliveira, S. D., Braga, C. C., Brito, J. I. B., Francisco de Assis, S., de Holanda, R. M.  and de Araújo, L. E. 2016. Virtual water and water self-sufficiency in agricultural and livestock products in Brazil. Journal of environmental management. 184: 465-472.