حسابداری آب ضرورتی برای ساماندهی اطلاعات، گزارش‏ دهی، برنامه ‏ریزی و ارزیابی منابع و مصارف آب (مطالعه موردی: حوضه آبریز رخ-نیشابور)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آبیاری و زهکشی- گروه مهندسی آب- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

2 استاد گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

3 استاد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی- دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

4 استادیار پژوهش- گروه هیدروانفورماتیک، مرکز پژوهشی آب و محیط زیست شرق- مشهد، مشهد، ایران

چکیده

یکی از عوامل اصلی ایجاد بحران آب در کشور نبود یک چارچوب ساماندهی شده دقیق برای آگاهی‌رسانی در زمینه اجزای تراز آبی و کاربری‌های آب است. بنابراین استفاده از یک چارچوب حسابداری آب به عنوان یک ضرورت مطرح می‏شود. هدف از این پژوهش نشان دادن ظرفیت چارچوب WA+ برای تهیه حساب‏های آب در حوضه رخ –نیشابور است که در چهار بخش اصلی ساماندهی اطلاعات، گزارش‏دهی، برنامه‏ریزی و ارزیابی ارائه شده است. بخش ساماندهی‏ اطلاعات دربرگیرنده گردآوری آمار از منابع مختلف از جمله تصاویر ماهواره‏ای و مدل‏سازی است. بخش برنامه‏ریزی دربرگیرنده سناریوپردازی است که در این پژوهش هم‏راستا با مصوبات شورای عالی آب، دو سناریوی کاهش برداشت از آبخوان در نظر گرفته شد. گزارش‏دهی با تکمیل کاربرگ‏های مختلف WA+ برای سه سال تر، نرمال و خشک در حالت واقعی و شرایط سناریوها انجام شد. بخش ارزیابی به کمک نشانگرها برای هر کاربرگ و برای شرایط واقعی و سناریوها ارائه شد. نتایج بررسی وضعیت آب در حوضه نشان داد که در حوضه رخ-نیشابور هر سال افت شدید ذخیره آبخوان رخ می‏دهد. همچنین نزدیک به 80 درصد بارش در حوضه تبخیر و از دسترس خارج می‏شود. در نهایت یافته‏های به کارگیری سناریوهای کاهش برداشت از آبخوان (مطابق با طرح احیا و تعادل‏بخشی) نشان داد که اگر برداشت از آبخوان به اندازه آب تجدیدپذیر شود کسری مخزن سالانه به صفر رسیده و به ذخیره آن افزوده خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Water Accounting a Necessity for Organizing Information, Reporting, Planning and Assessing water Resources and Consumptions(Case study: Rokh-Nieshaboor

نویسندگان [English]

  • sahar khazaei 1
  • MAhmoud Raeini 2
  • Kamran Davari 3
  • Mojtaba shafiei 4
1 PhD candidate of Irrigation and Drainage, Department of Water Engineering, Sari Agricultural sciences and Natural resources University, Sari, Iran
2 Professor, Department of Water Engineering, Sari Agricultural sciences and Natural resources University, Sari, Iran
3 Professor, Department of Water Engineering, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
4 Assistant Professor , Department of Hydroinformatics, East Water &Environmental Research Institute, Mashhad, Iran
چکیده [English]

One of the main causes of the water crisis in Iran is the lack of a well-organized framework for providing information about water balance components and water uses. Therefore, the use of a water accounting framework is a necessity. The purpose of this study is to show the capacity of the WA + framework for the preparation of water accounts in Rokh-Neishaboor basin, which is presented in four main sections: Organizing information, reporting, planning and assessing. The Organizing information section includes the collection of data from various sources, including of satellite measurements and modelling. The planning section include scenario development that in this study, two scenarios of reducing aquifer withdrawals were considered which were in line with the approvals of the Supreme Water Council. Reporting was done by completing various WA + sheets for three years inculding wet, normal and dry under real and scenario conditions. The assessing section was presented by the indicators for each sheet and for real and scenarios conditions.The results of the water situation in the basin showed that in Rokh-Neishaboor basin, a sharp drop in aquifer storage occurs every year. Also, about 80% of rainfall in the basin evaporates and becomes unavailable. Finally, the findings of using scenarios to reduce aquifer withdrawals (according to aquifer restoration plan( showed that if the aquifer withdraw was equal to renewable water, the annual aquifer deficit would reach zero and its reserve would increase.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aquifer restoration plan
  • Developing scenario
  • Indicators
  • Sheet
  • Supreme Water Council
بابائیان، ف.، باقری، ع.، رفیعیان، م. 1395. تحلیل آسیب پذیری سیستم منابع آب نسبت به کم آبی با استفاده از چارچوب حسابداری آب (مطالعه موردی: محدوده مطالعاتی رفسنجان). تحقیقات منابع آب ایران. 12(1):1-17
خزاعی س.، رائینی سرجاز، م.، داوری، ک و شفیعی، م. 1397. معرفی چارچوب حسابداری آبWA+ . مجله آب و توسعه پایدار. 5 (2): 117-128.
خزاعی، س.، رائینی، م.، داوری، ک. و شفیعی، م. 1399. ارزیابی وضعیت منابع و مصارف آب با رویکرد حسابداری آب درحوضه آبریز رخ-نیشابور به کمک چارچوب WA+ در شرایط کمبود داده. نشریه آبیاری و زهکشی ایران. شماره 14(2): 392-379.
دلاور،م.، مرید، س و رئیسی، ل. 1399. پیاده‏سازی سیستم حسابداری آب WA+ در سطح حوضه آبریز و چالش‏های پیش روی آن (درس آموخته‏ها از مطالعه موردی حوضه آبریز طشک-بختگان).
رحمانی، م. 1398. تعیین مناسبترین شاخص‌ها برای تدوین چارچوب ارزیابی مدیریت آب با هدف پایایی (مطالعه موردی: محدوده مطالعاتی مشهد). رساله دکتری. دانشگاه فردوسی مشهد.
رضاپور، الف. 1399. تعیین شاخص‏های مرتبط با صفحه‏های منابع مصارف و برداشت در چارچوب حسابداری آب با استفاده از مدل SWAT (مطالعه موردی: حوضه آبریز فریزی). رساله کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد.
شرکت آب منطقه‏ای خراسان رضوی. 1390. مطالعات بهنگام سازی بیلان منابع آب محدوده‏های مطالعاتی حوضه آبریز کویر مرکزی منتهی با سال آبی  90-89.، 5. ارزیابی منابع آب.
علیپور، الف. 1398. مدیریت توأم منابع و تقاضای آب با هدف متعادل‏سازی سطح آب زیرزمینی در دشت نیشابور. رساله دکتری. دانشگاه فردوسی مشهد.
فرخ‌نیا، الف.، مرید، س.، دلاور، م و عباسپور، ک. 1397. توسعه مدل LU - SWATبرای بررسی و شبیه‏سازی علل افت تراز دریاچه ارومیه و ارزیابی اثربخشی راه‏کارهای مطرح در احیای آن. بخش سوم: تحلیل حسابداری آب و ارزیابی راه‏کارهای احیای دریاچه ارومیه. مجله آبیاری و زهکشی ایران. 12 (6): 1362-1380.
فرهادی، ع.، احسانی، م.، اقبالی، م.، اسدی، ن.، داسدار، و.، سیاهی، م.ک.، معلمی، م.، براهیمی، م.، ناشر، ح. و جنگی، ع. 1398. حسابداری و حسابرسی آب . گروه کار توسعه و مدیریت سامانه های آبیاری . کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. شماره انتشار 183.
 مصوباب پانزدهمین جلسه شورای عالی آب. 1393. https://swc.moe.gov.ir
Bastiaanssen, W., Than, H. L and Fenn, M. 2015.  Water Accounting Plus (WA+) for Reporting Water Resources Conditions and Management: A Case Study in the Ca River Basin, Vietnam, Winrock international.
Karimi, P., Bastiaanssen, W. M and Molden, D. 2013a. Water Accounting Plus (WAC) – a water accounting procedure for complex river basins based on satellite measurements. Journal Hydrology and Earth System Sciences. 17: 2459–2472.
Karimi, P., Bastiaanssen, W. M., Molden, D and Cheema, M. M. 2013b. Basin-wide water accounting based on remote sensing data: an application for the Indus Basin Journal Hydrology and Earth System Sciences. 17:2473–2486.
Karimi, P., Pareeth, S., Michailovsky, C. 2019. Rapid assessment of the water accounts in Urmia Lake basin. Project report, IHE Delft, The Netherland.
Pires, A., Morato, J., Peixoto, H., Botero, V., Zuluaga, L., and Figueroa, A. 2017. Sustainability Assessment of indicators for integrated water resources management. Science of the Total Environment, 578 (6): 139–147.
Rutter, A. J., Kershaw, K. A., Robins, P. C. and Morton, A. J. 1971. A predictive model of rainfall interception in forests. I:Derivation of the model from observations in a plantation of Corsican pin. Agricultural Meteorology. 9: 367– 84.
Savenije, H. H. G. 2004. The importance of interception and why we should delete the term evapotranspiration from our vocabulary. Hydrological Processes. 18: 1507–1511.