نقش واردات و صادرات محصولات مهم زراعی و باغی در تجارت مجازی آب و رد پای آب در کشاورزی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

2 استادیار پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی ، همدان، ایران

چکیده

در این مقاله نقش واردات و صادرات محصولات مهم کشاورزی در تراز خالص تجارت مجازی آب ایران تعیین و شاخص­های آبی کشور محاسبه شده­اند. شاخص­های مطالعه شده شامل؛ رد پای آب در بخش کشاورزی، شدت مصرف آب کشاورزی، شاخص وابستگی به واردات آب مجازی و شاخص خود کفائی آب کشاورزی، بوده­­اند. طول دروۀ مطالعه، پنج ­سال (1388- 1384) بوده ­است. نتایج نشان می­دهند که در این دوره، تراز خالص سالانۀ تجارت مجازی آب کشور همواره مثبت بوده و در نتیجه ایران وارد کنندۀ آب مجازی در سطح جهانی در این دوره بوده است به­طوری­که از طریق صادرات 16 قلم محصول کشاورزی مهم، حدود 9/37 میلیارد مترمکعب آب به­صورت مجازی صادر و از طریق واردات 16 قلم محصول کشاورزی مهم، تقریباً 8/125 میلیارد مترمکعب آب به­صورت مجازی وارد کشور شده است. نکتۀ قابل تأمل در این خصوص، افزایش شدید تراز مثبت خالص تجاری مجازی آب کشور در سال­های آخر این دوره است که دلایل آن افزایش سالانۀ جمعیت و وقوع خشکسالی در اغلب استان­های کشور بوده ­است. در این دوره، میانگین سالانۀ رد پای آب در بخش کشاورزی کشور 8/104 میلیارد مترمکعب بوده و ایران با میانگین 6/17 میلیارد مترمکعب واردات خالص آب مجازی در سال، موجب ذخیرۀ سالیانۀ این حجم آب از منابع داخلی خود شده ­است. هم­چنین شاخص­های آبی محاسبه شده برای کشور نشان دادند که به­طور میانگین در این دوره، شدت مصرف آب کشاورزی 1/67%، شاخص وابستگی به واردات آب مجازی 8/16% و نیز شاخص خود کفائی آب کشاورزی حدود 2/83% بوده­اند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Import and Export of Major Crop Productions in Virtual Water Trade and Water Footprint in Agricultural sector of Iran

نویسندگان [English]

  • Ghasem Zarei 1
  • Ali Mohammad Jafari 2
1 Associate professor of Agricultural Engineering Research Institute
2 Associate professor of Hamedan Agricultural and Natural Resources Research Center., Hamedan., Iran
چکیده [English]

In this article, the role of imports and exports of major agricultural products on amount of virtual water trade, net virtual water import (NVWI), and country water indices included water footprint (WF), water scarcity (WS), water dependency (WD), and water self-sufficiency (WSS) in agricultural sector was studied for a five-year period (1388- 1384). The results show that the volume of imported virtual water to Iran during the mentioned period for 16 major crops was three times more than the volume of exported virtual water for 16 major crops (about 125.8 and 37.9 billion cubic meters, respectively). This means that the NVWI in this period was positive. It is noted that sever increasing in positive NVWI in the two last years of this period has been accrued due to population increasing and drought events in most provinces of the country. Also, Annual meanly country water footprint in agricultural sector is 104.8 billion cubic meters in this period and with average annual 17.6 billion cubic meters through NVWI, Iran has been saved the same amount of its internal water resourecs. Calculated indices of WS, WD and WSS in Iran showed that the average annual intensity of water use in agricultural sector in the mentioned period has been 67.1% which is high (WS index close to 100). Average annual country's agricultural dependency on imports of virtual water (WD) has been 16.8%. This percentage indicates that if the country instead of importing agricultural products, produce those amount into country, an average of about 16.8% should be added to the water consumption in the agricultural sector. Also, average annual Iran's self-sufficiency to water (WSS) has been estimated about 83.2%.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Virtual water trade
  • Agricultural crops
  • Export
  • Import
  • Water resources
  • Water requirement

مراجع

بی نام. 1384. سند ملی توسعه بخش آب در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. دفتر طرح و برنامۀ معاونت برنامه­ریزی وزارت نیرو.
بی نام. الف. 1389. آمارنامه محصولات کشاورزی و دامی تولید شده سال­های 88- 1370. دفتر آمار و فناروری اطلاعات معاونت برنامه­ریزی و اقتصادی وزرات جهاد کشاورزی.
بی نام. ب1389. سالنامه­های آمار بازرگانی خارجی کشور مربوط به سال­های 88- 1370. دفتر آمار  و خدمات ماشینی ادره کل گمرکات وزرات بازرگانی.
بی نام. 1392. گزارش امنیت غذائی کشور: ارزیابی خود اتکائی کشاورزی و غذائی ایران با نگاهی به وضعیت تغذیه و مصرف مواد غذائی در جامعه (91- 1368). اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران.
بی نام. 1393. تحلیل خشکسالی کشور طی 23 سال گذشته. مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، سازمان هواشناسی کشور.
پور جعفری­نژاد،غ.ح.، علیزاده،ا.، نشاط،ع. و ابوالحسنی،م. 1393. مبادله آب مجازی به­منظور بهبود بهره­وری در مصرف آب (مطالعه موردی استان کرمان). نشریه آبیاری و زهکشی ایران.2. 8:335-325.
دهقانپور،ح. و بخشوده،م. 1387. بررسی جنبه­های محدودکننده تجارت آب مجازی در منطقه مرودشت. مجله علوم و صنایع کشاورزی ویژه اقتصاد و توسعه کشاورزی. 22. 1: 147- 137.
سهراب،ف.، عباسی،ف.، زارعی،ق. و آراستی،ع.ر. 1388. تحلیلی بر بازده‌ آبیاری در ایران. گزارش پژوهش نهایی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. شماره 943/88.
عربی­یزدی،ا.، علیزاده،ا. و محمدیان،ف. 1388. بررسی رد پای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران. نشریه آب و خاک (علوم کشاورزی و صنایع غذائی) دانشگاه فردوسی مشهد. 23. 4: 15-1.
عربی­یزدی،ا.، نیک­نیا،ن.، مجیدی،ن. و امامی،ح. 1393. بررسی امنیت آبی در اقلیم­های خشک از دیدگاه شاخص رد پای آب. نشریه آبیاری و زهکشی ایران. 4. 8:-735.
فرشی،ع.ا.، شهابی­فر،م.، جارالهی،ر. و غالبی،ع. 1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور. موسسه تحقیقات خاک و آب. انتشارات نشر آموزش کشاورزی کرج.
محمدیان،ف.، علیزاده،ا.، نی­ریزی،س. و عربی،ا. 1386. طراحی الگوی پایدار با تاکید بر مبادله آب مجازی. مجله آبیاری و زهکشی ایران. 2. 1:126-109.
Alizadeh,A and Keshavarz,A. 2005. Status of agricultural water use in Iran. Proceeding of an Iranian-American Workshop on Water Conservation, Reuse and Recycling, Washington DC, USA, p. 271.
Allan,J.A. 1993. Virtual water: A strategic resource (Global solution to regional dficit). Editorial in Ground Water.36.4: 546-563.
Ardakanian,R. 2005. Overview of water management in Iran. Proceeding of an Iranian-American Workshop on Water Conservation, Reuse and Recycling, Washington DC, USA, p. 271.
Chapagain,A.K and Hoekstra,A.Y. 2003. Virtual water flows between nations in relation to trade in livestock and livestock production. Value of Water Research Report Series No. 13. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.
Chapagain,A.K and Hoekstra,A.Y. 2004. Water footprints of nations. Research Report NO. 16. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.
Chapagain,A.K., Heokstra,A.Y and Savenije,H.G. 2005. Saving water through global trade. Research Report Series No. 17. UNESCO-IHE, Delft, the Netherlands.
Chapagain,A.K., Hoekstra,A.Y and Savenije,H.G. 2006. Water saving through international trade of agricultural products. Hydrology. Earth System. Science. 10: 455-466.
Dinesh Kumar,M and Singh,O.P. 2005. Virtual water global and water policy making: Is there a need for rethinking? Water Resource Management.19: 759-789.
El Sadek,A. 2010. Virtual water trade as a solution for water scarcity in Egypt. Water Resources Management 24.11: 2437-2448.
Faramarzi,M., Yang,H., Mousavi,J., Schulin,R., Binder,C.R and Abbaspour,K.C. 2010. Analysis of intra-country virtual water trade strategy to alleviate water scarcity in Iran. Hydrol. Earth System. Science. 14: 1417–1433.
Fraiture,C.D., Ximing,C., Amerasinghe,U., Rosegrant, M  and Molden,D. 2004. Does international cereal trade save water? The impact of virtual water trade on global water use. Research Report NO.4. IWMI, Colombo, Srilanka.
Hoekstra,A.Y and Hung,P.Q. 2002. Virtual water trade: A quantification of virtual water flows between nations in relation to international crop trade. Value of Water Research Report Series NO. 11. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.
Hockestra,A.Y and Chapagain,A.K. 2003. Globalization of water- sharing the planet,s freshwater resources. Blackwell Publishing. p. 208.
Hoekstra,A.Y and Hung,P.Q. 2005. Globalization of water resources: International virtual water flows in relation to crop trade. Global Environmental Change 15.1: 45-56.
Hockestra,A.Y and Chapagain,A.K. 2006. The water foodprint of morocco and the Nederlands. Value of Water Research Report Series NO. 21. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.
Hockestra,A.Y and Chapagain,A.K. 2007. Water footprints of nations: Water use by people as a function of their consumption pattern. Water Resource Management. 21: 35-48.
Jing,M. 2004. Assessment of virtual water ttrade as a tool in achieving food security in china. M.Sc. thesis, WERM 0.14 UNESCO- IHE, DELFT, the Netherlands.
Miyake,M., Oki,T and Mushiake,K. 2002. Basic study of virtual water trade of Japan" Symposium of Water Resources. 728-733.
Mousavi,S.F. 2005. Agricultural drought management in Iran. Proceeding of an Iranian-American Workshop on Water Conservation, Reuse and Recycling, Washington DC, USA, p. 271.
Raskin,P., Gleick,P., Kirshen,P., Pontius,G and Strzepek,K. 1997. Water futures: Assessment of long range patterns and problems. Comprehensive assessment of the freshwater resources of the world, Stockholm Environmental Institute, Stockholm, Sweden.
Renault,D. 2003. Value of Virtual Water in Food: Principles and Virtues, Value of Water Research Report Series NO. 11. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.
Rockstorm,J and Gordon,L. 2001. Assessment of green water flows to sustain major biomes of the world: Implications for future ecohydrological landscape management. Phys. Chem. Earth 26: 834-851.
van Ole,P.R., Meknnen,M.M and Hoekstra,A.Y. 2008. The external water footprint of the Netherlands: Quantification and impact assessment. Value of Water Research Report Series. NO. 33, UNESCO. IHE. Delft, the Netherlands.
Varner,J. 2003. Virtual water: Benefits, scarcity, distribution, security and conflict reconsideration. In A.Y. Hoekstra (ed.) Proceeding of the International Expert Meeting on Virtual Water Trade. Value of Water Research Report Series No. 12. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.
Verma,S., Kampman,D.A., van der Zaag,P and Hokstra,A.Y. 2008. Going against the flow: A critical analysis of virtual water trade in the context of Indian's national rriver linking program. Value of Water Research Report Series. NO. 31, UNESCO. IHE. Delft, the Netherlands.
Wichelns,D. 2001. The role of vrtual water in efforts to achieve food security and other national goals with an example from Egypt. Agricultural Water Management.49: 131-151.
Wichelns,D. 2004. The policy relevance of virtual water can be enhanced by considering comparative advantages. Agricultural Water Management.66: 49-63.
Yang,H., Wang,L., Abbaspour,K.C  and Zehnder,A.J. 2006. Virtual water trade: An assessment of water use efficiency in the international food trade. Hydrol. Earth System. Science. 10: 443-454.
Yegenes-Botzer,A. 2001. Virtual water export from Israel: Quantities, driving forces and consequences: M.Sc. thesis DEW 166, UNESCO- IHE, Delft, the Netherlands.
Zimmer,D and Renault,D. 2003. Virtual water in food production and global trade: Review of methodological issues and preliminary results. Value of the Water Research Report Series No. 12.  UNESCO. IHE. Delft, the Netherlands.
نشریه آبیاری و زهکشی ایران
دوره 9، شماره 5 - شماره پیاپی 53
آذر و دی 1394
صفحه 784-797

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار